Cán cân thương mại là gì? Công thức tính và cách để vẽ biểu đồ

Thuật ngữ “cán cân thương mại” thường được sử dụng trong lĩnh vực kinh tế, đặc biệt là trong các hoạt động liên quan đến xuất nhập khẩu. Vậy cán cân thương mại là gì và những yếu tố ảnh hưởng đến nó như thế nào? Hãy cùng Giavang.com.vn tìm hiểu chi tiết trong bài viết dưới đây nhé!

1. Cán cân thương mại là gì?

Cán cân thương mại, được biết đến bằng từ viết tắt là BOT trong tiếng Anh, còn được gọi là xuất khẩu ròng hay thặng dư thương mại. Đây là một chỉ số quan trọng ghi lại thông tin về sự biến động trong xuất khẩu và nhập khẩu của một quốc gia trong một khoảng thời gian cụ thể, có thể là theo quý hoặc năm.

Số liệu của cán cân thương mại đặt vai trò quan trọng và được áp dụng để đánh giá mức độ phát triển của một quốc gia, đồng thời chiếm phần lớn trong cán cân thanh toán quốc gia.

Cán cân thương mại được xác định theo các giá trị sau:

• Nếu mức chênh lệch > 0, cho thấy cán cân thương mại có thặng dư.
• Nếu mức chênh lệch < 0, thì cán cân thương mại đang bị thâm hụt.
• Nếu mức chênh lệch = 0, thì cán cân thương mại ở trạng thái cân bằng.

2. Vai trò của cán cân thương mại là gì?

Cán cân thương mại ảnh hưởng đến vấn đề xuất nhập khẩu của một quốc gia, do đó, những người lãnh đạo luôn quan tâm vì vai trò quan trọng của nó trong việc thúc đẩy phát triển kinh tế xã hội. Trong một số quốc gia hiện nay, xuất khẩu được coi là nguồn thu nhập chính.

Do đó, vai trò của cán cân thương mại trong sự phát triển của việc làm và xã hội là rất quan trọng như sau:

• Thông qua số liệu cán cân thương mại, các quốc gia có thể nhận thức được biến động trong xuất nhập khẩu, cũng như chênh lệch trong các khoảng thời gian khác nhau. Điều này giúp họ xây dựng các chính sách phù hợp, nhằm đạt được sự phát triển kinh tế bền vững và ổn định hơn.
• Cán cân thương mại còn phản ánh sự biến động trong quan hệ giữa đồng nội tệ và ngoại tệ, làm thấy rõ sự cung cầu tiền tệ của quốc gia đó. Thông qua cán cân thương mại, người ta có thể đánh giá khả năng cạnh tranh của quốc gia đó trên thị trường quốc tế.
• Các số liệu của cán cân thương mại còn cung cấp thông tin về mức đầu tư, thu nhập, và tiết kiệm của quốc gia trên cán cân thanh toán.

3. Cán cân thương mại bị ảnh hưởng bởi các yếu tố nào?

Lạm phát

Lạm phát được coi là một trong những yếu tố quan trọng có ảnh hưởng lớn đến cán cân thương mại. Khi một quốc gia phải đối mặt với tình trạng lạm phát cao, điều này sẽ gây ra sự khan hiếm của hàng hóa và làm tăng giá cả. Hiện tượng này sẽ dẫn đến sự giảm mức cạnh tranh trong lĩnh vực xuất nhập khẩu với các quốc gia khác.

Tỷ giá hối đoái

Tỷ giá hối đoái là biểu hiện của sự chênh lệch giữa đồng nội tệ và đồng ngoại tệ của một quốc gia so với các quốc gia khác. Do đó, nó có ảnh hưởng đáng kể đến cán cân thương mại của quốc gia đó, trực tiếp tác động đến hoạt động xuất khẩu và cạnh tranh hàng hóa của quốc gia đó.

Khi tỷ giá nội tệ tăng, giá nhập khẩu giảm và giá xuất khẩu tăng. Ngược lại, khi tỷ giá nội tệ giảm, giá nhập khẩu tăng và giá xuất khẩu giảm. Điều này làm thay đổi độ cạnh tranh của hàng hóa trong quốc gia đó. Ví dụ, nếu tỷ giá nội tệ tăng, sản phẩm xuất khẩu từ quốc gia đó sẽ trở nên rẻ hơn ở thị trường quốc tế, làm tăng cơ hội xuất khẩu.

Một ví dụ cụ thể giúp minh họa điều này là tình hình tỷ giá hối đoái giữa Việt Nam và Mỹ hiện nay, là 1 USD = 23,605 Đồng. Điều này khiến cho hoạt động xuất khẩu từ Việt Nam đến Mỹ trở nên có lợi, vì giá các sản phẩm xuất khẩu từ Việt Nam sẽ thấp hơn so với thị trường Mỹ. Ví dụ, nếu 1kg gạo có giá khoảng 1$ ở Việt Nam, thì ở Mỹ giá có thể là 5$.

Chính sách thương mại

Khi đánh giá về chính sách thương mại, yếu tố có ảnh hưởng lớn nhất là xuất khẩu. Việc sản xuất và xuất khẩu hàng hóa nhiều hay ít phụ thuộc chủ yếu vào chính sách của quốc gia đó.

Trong trường hợp của các quốc gia có sự cạnh tranh về xuất khẩu nông sản như Việt Nam, chính sách thương mại thường tập trung vào việc giảm thuế, hỗ trợ giá, và xây dựng các khu vực nông nghiệp chiến lược. Những biện pháp này giúp giảm chi phí sản xuất, đồng thời tăng cường sản lượng, đóng góp vào việc nâng cao sức cạnh tranh trên thị trường quốc tế.

Ngoài ra, một trong những yếu tố quan trọng ảnh hưởng đến cán cân thương mại là chính sách mở cửa hoặc hạn chế xuất nhập khẩu. Trong trường hợp quốc gia áp dụng chính sách tự cung tự cấp và hạn chế thương mại quốc tế, cân bằng thương mại sẽ duy trì ở mức ổn định.

4. Công thức tính và cách để vẽ biểu đồ cán cân thương mại

Để hiểu rõ hơn về cách tính và vẽ biểu đồ cán cân thương mại, chúng ta có thể tham khảo thông tin sau đây:

Công thức tính cán cân thương mại

Cán cân thương mại là tỷ lệ xuất khẩu ròng của một quốc gia và được tính như sau:

Cán cân thương mại = Tổng giá trị xuất khẩu – Tổng giá trị nhập khẩu

Trong đó:

• Nếu giá trị xuất khẩu lớn hơn giá trị nhập khẩu: Cán cân thương mại là dương và quốc gia có thặng dư thương mại.
• Nếu giá trị xuất khẩu nhỏ hơn giá trị nhập khẩu: Cán cân thương mại là âm, có thặng hụt thương mại.
• Nếu giá trị xuất khẩu bằng giá trị nhập khẩu: Cán cân thương mại là cân bằng.
• Cán cân thương mại có thể được thể hiện thông qua biểu đồ theo quý hoặc năm. Từ thông tin trên biểu đồ, chúng ta có thể nhận biết giá trị xuất nhập khẩu so với các quốc gia khác.

Có nhiều loại biểu đồ được sử dụng để thể hiện cán cân thương mại, bao gồm biểu đồ cột, biểu đồ tròn và biểu đồ đường. Ví dụ, số liệu cán cân thương mại của Việt Nam trong giai đoạn 2004-2006 (lưu ý rằng đây là số liệu tham khảo) có thể được biểu diễn như sau:

5. Thâm hụt cán cân thương mại là do đâu?

Thâm hụt cán cân thương mại có thể xuất phát từ một số nguyên nhân sau đây:

• Tăng mạnh đầu tư: Chính sách tiền tệ của quốc gia có thể giảm lãi suất nội địa, điều này thúc đẩy việc đầu tư trong nước tăng cao.
• Lạm phát cao: Khi mức lạm phát tăng lên, tỷ giá hối đoái sẽ chênh lệch mạnh. Điều này dẫn đến việc tăng giá và giảm mức tiêu dùng do giá trị hàng hóa tăng cao.
• Thâm hụt ngân sách: Thâm hụt ngân sách có thể xảy ra do ảnh hưởng của nhiều yếu tố như suy thoái kinh tế, các dự án đầu tư không hiệu quả và các yếu tố khác.
• Mức tiết kiệm thấp: Mức tiết kiệm thấp của người dân, sự tăng trưởng nóng trong thị trường chứng khoán và bất động sản có thể làm tăng tiêu dùng và giảm tiết kiệm.
• Cơ cấu xuất nhập khẩu quốc gia: Thâm hụt cũng có thể phát sinh khi quốc gia tập trung mạnh vào hoạt động xuất khẩu hoặc nhập khẩu.
• Chính sách thuế nhập khẩu thương mại: Cân cân xuất nhập khẩu của quốc gia có thể bị ảnh hưởng bởi chính sách tăng hoặc giảm thuế nhập khẩu.

6. Thực trạng cán cân thương mại hiện tại của Việt Nam

Trong những năm gần đây, cân đối thương mại của Việt Nam thường ổn định, không có sự chênh lệch lớn, và giữ ổn định với sự dư thương mại không quá lớn.

Năm 2023, tình hình xuất nhập khẩu được đánh giá tích cực. Theo thông tin từ Tổng cục Thống kê công bố vào ngày 29/8, trong 8 tháng đầu năm này, giá trị xuất, nhập khẩu của Việt Nam đạt 435,23 tỷ USD, giảm 13,1% so với cùng kỳ năm trước, trong đó xuất khẩu giảm 10% và nhập khẩu giảm 16,2%. Chi tiết như sau:

• Giá trị xuất khẩu là 227,71 tỷ USD, giảm 10% so với cùng kỳ năm trước.
• Giá trị nhập khẩu là 207,52 tỷ USD, giảm 16,2% so với năm trước.

Trong 8 tháng đầu năm 2023, Việt Nam dự kiến có thặng dư thương mại khoảng 20,19 tỷ USD. Dựa trên đánh giá, có nhiều yếu tố vĩ mô ủng hộ, và dự kiến tình hình xuất nhập khẩu có thể hồi phục trong cuối năm nay.

Trên đây là các thông tin về cán cân thương mại cùng với những yếu tố và tác động của chúng đối với cán cân thương mại. Mong rằng bạn có thể hiểu rõ cán cân thương mại là gì và vai trò quan trọng của nó đối với mỗi nền kinh tế.