Mô hình ponzi là gì? Dấu hiệu để nhận biết mô hình Ponzi

Mô hình Ponzi bắt đầu xuất hiện tại Hoa Kỳ từ những năm 1800, nhưng chỉ thực sự lan rộng và phát triển mạnh mẽ ở Việt Nam từ năm 2010 với tên gọi là kinh doanh đa cấp. Ban đầu, mô hình này thu hút sự quan tâm vì có khả năng giúp nhiều người nhanh chóng giàu có. Tuy nhiên, đến thời điểm hiện tại, nó đã trở thành mối lo ngại lớn cho nhà đầu tư. Vậy mô hình Ponzi là gì? Hãy cùng Giavang.com.vn tìm hiểu chi tiết về mô hình này trong bài viết dưới đây nhé!

1. Mô hình ponzi là gì?

Mô hình Ponzi là một hình thức lừa đảo đầu tư, trong đó người tổ chức hứa hẹn lợi nhuận cao cho những nhà đầu tư sớm nhất bằng cách sử dụng tiền từ những nhà đầu tư mới hơn, thay vì từ doanh thu kinh doanh thực tế. Hệ thống này thường không có hoạt động kinh doanh cố định và tồn tại đến khi không thể thu hồi được nhiều tiền từ những nhà đầu tư mới. Khi mô hình này sụp đổ, những người ở cuối chuỗi thường mất hết hoặc một phần lớn số tiền đầu tư của họ.

Đặc điểm chính của mô hình Ponzi là sự phụ thuộc vào sự gia tăng liên tục của số lượng nhà đầu tư mới để trả lợi nhuận cho những nhà đầu tư cũ. Điều này dẫn đến việc hệ thống trở nên không ổn định và cuối cùng sẽ gây ra sự sụp đổ khi không còn đủ nguồn tiền mới để trả lợi nhuận cho những người đầu tư cũ.

2. Nguồn gốc của mô hình Ponzi

Mô hình Ponzi được đặt theo tên của Charles Ponzi, được cho là người phát minh ra loại hình lừa đảo này. Do giá của tem phiếu khác nhau trên toàn thế giới, Ponzi đã mua IRC ở nước ngoài và bán nó với giá cao tại Mỹ. Lợi nhuận ước tính sau khi trừ chi phí là hơn 400%, và hoàn toàn hợp pháp. Để phát triển dự án, ông vay mượn tiền từ bạn bè, cam kết trả lãi suất lên đến 50% trong 45 ngày. Nhờ vào cam kết này, ông thu hút nhiều nhà đầu tư, số tiền đầu tư hàng tuần lên đến hơn 1 triệu USD.

Nhà đầu tư đầu tiên nhận được thanh toán như cam kết vì Ponzi sử dụng tiền từ nhà đầu tư mới để trả lãi cho những người trước đó. Lừa đảo tiếp tục khi có nhiều nhà đầu tư mới bị cuốn hút bởi câu chuyện về các khoản thanh toán khổng lồ từ IPRC. Mô hình này sụp đổ khi những người đầu tư trả tiền và tờ Boston Post điều tra, khiến Ponzi khiến nhà đầu tư mất trắng 20 triệu USD và 6 ngân hàng phá sản.

Các mô hình Ponzi hiện đại hoạt động giống như tên gọi của chúng. Những nhà đầu tư đầu tiên, thu hút bởi lời hứa về thanh toán lớn trong thời gian ngắn, đầu tư một số tiền lớn vào các dự án hoặc mô hình kinh doanh mà thủ phạm đang quảng cáo vào một khoảng thời gian cụ thể. Thủ phạm có thể đề xuất đầu tư vào bất động sản, huy động tiền gửi, chứng khoán, tiền số, quỹ đầu tư hoặc kinh doanh thực phẩm chức năng, thiết bị và bất kỳ hình thức đầu tư nào khác mà họ có thể nghĩ ra.

3. Các thành viên trong mô hình đa cấp Ponzi

Hệ thống Ponzi sẽ tồn tại với các thành viên đảm nhận nhiều vai trò cụ thể:

• Schemer: Đây là những kẻ chủ mưu thiết lập cấu trúc và kêu gọi nhà đầu tư đóng góp vốn. Họ xây dựng hình ảnh cá nhân, tạo dựng thương hiệu như doanh nhân thành công, sở hữu khả năng ăn nói tốt và thuyết phục.
• Investor: Những “chú gà” này được các kẻ lên kế hoạch “chăn dắt”. Họ sẵn lòng đầu tư số tiền lớn vào hệ thống với hy vọng kiếm được lợi nhuận cao từ các khoản lãi suất hấp dẫn. Đặc biệt, họ không cần phải làm gì ngoại trừ việc nhận hoa hồng từ những người đầu tư mới tham gia.
• Ponzi Introducing Investor: Đây là những người chỉ đầu tư ít hoặc không có vốn nào khi tham gia vào mô hình. Cách họ hoạt động là kiếm lợi nhuận bằng cách giới thiệu nhiều người đầu tư mới. Các kẻ lên kế hoạch sau đó sẽ trả tiền cho người giới thiệu này, số tiền đó được lấy từ những nhà đầu tư mà họ đang “chăn dắt”.

4. Phương thức hoạt động mô hình Ponzi

Để hiểu rõ về mô hình Ponzi, nhà đầu tư cần nắm bắt cách hoạt động của nó:

• Một thành viên ban đầu sẽ bắt đầu một chiến dịch quảng cáo về một cơ hội đầu tư hấp dẫn và yêu cầu những người tham gia đóng góp vốn trước. Người này hứa rằng họ sẽ hoàn trả toàn bộ vốn cùng với một phần lợi nhuận trong khoảng thời gian nhất định. Nếu có sự tham gia của nhiều nhà đầu tư hơn, ví dụ, thêm hai người khác, người khởi xướng sẽ lấy phần tiền từ hai người sau đó để trả cho người đầu tiên. Người đầu tiên, do thuận lợi từ mức lợi nhuận cao, thường quyết định tái đầu tư. Bằng cách sử dụng tiền từ những người mới gia nhập, người khởi xướng có đủ tài chính để thanh toán cho những người đầu tiên và thuyết phục họ tái đầu tư, đồng thời khuyến khích họ kêu gọi thêm người tham gia.
• Khi hệ thống đã phát triển và ổn định, người khởi xướng buộc phải tìm kiếm thêm nhà đầu tư mới để duy trì khả năng trả lời các cam kết lợi nhuận đã được đưa ra. Khi không thể duy trì được nữa, hệ thống sẽ sụp đổ, và người khởi xướng có thể bị bắt giữ hoặc biến mất, đồng thời mang theo số tiền mà họ đã thu được từ các nhà đầu tư.

5. Dấu hiệu để nhận biết mô hình Ponzi?

Tại Việt Nam, vẫn có nhiều người thiếu kiến thức tài chính, dẫn đến nguy cơ rơi vào những kế hoạch lừa đảo. Do sự không hiểu biết này, nhiều mô hình gian lận đã xuất hiện, gây thiệt hại hàng chục nghìn tỷ đồng. Qua những vụ lừa đảo đầu tư theo mô hình Ponzi tại Việt Nam và trên toàn cầu, có một số dấu hiệu rõ ràng như sau:

• Lợi nhuận quá cao, thậm chí có thể lên đến 10% mỗi tháng với ít hoặc không rủi ro. Mọi đầu tư đều có mức độ rủi ro, và những đầu tư có lợi nhuận cao thường đi kèm với nhiều rủi ro hơn. Nên nghi ngờ về bất kỳ cơ hội đầu tư nào “đảm bảo” không có rủi ro.
• Lợi nhuận quá nhất quán và ổn định. Thị trường tài chính luôn biến động, và một đầu tư có xu hướng tăng giảm là điều bình thường. Khi một khoản đầu tư liên tục mang lại lợi nhuận dương bất kể điều kiện thị trường, cần phải nghi ngờ.
• Kinh doanh hoặc huy động đầu tư không có giấy phép. Luật chứng khoán và kinh doanh yêu cầu các công ty phải được cấp phép hoặc đăng ký. Hầu hết các mô hình Ponzi liên quan đến các cá nhân hoặc công ty không có giấy phép hoặc chưa đăng ký. Việc đăng ký là quan trọng để đảm bảo quyền lợi và thông tin minh bạch cho nhà đầu tư.
• Chiến lược kinh doanh phức tạp và bí mật. Nếu không hiểu rõ về công ty hoặc không có đủ thông tin, nên tránh đầu tư.
• Các vấn đề với tài liệu và báo cáo kinh doanh. Việc không cung cấp đầy đủ tài liệu hoặc báo cáo kinh doanh rõ ràng có thể là dấu hiệu của việc không đầu tư tiền như hứa hẹn.
• Khó khăn khi rút tiền. Nếu gặp vấn đề khi rút tiền hoặc không nhận được thanh toán, cần phải nghi ngờ. Những người quảng bá mô hình Ponzi thường cố gắng ngăn cản người tham gia rút tiền bằng cách hứa hẹn lợi nhuận cao hơn nếu ở lại lâu hơn.

6. Cách phòng tránh mô hình ponzi

Sau 100 năm từ ngày ra đời, mô hình Ponzi vẫn tuân theo những nguyên tắc cơ bản, nhưng đã trải qua nhiều biến đổi và phát triển đa dạng. Tại Việt Nam hiện nay, mô hình Ponzi đã thay đổi đến mức ngay cả những người có kiến thức tài chính cũng có thể rơi vào bẫy. Để nhận biết và tránh lừa đảo đầu tư vào mô hình Ponzi, bạn có thể xem xét những gợi ý sau.

• Kẻ phạm tội trong mô hình Ponzi thường hứa chắc chắn lợi nhuận cao trong khoảng thời gian ngắn. Trong khi đầu tư hợp pháp luôn mang theo rủi ro, nhưng khi lợi nhuận tăng, rủi ro cũng gia tăng, đặc biệt là trong môi trường kinh tế biến động mà bạn đang trải qua. Nếu hứa chắc một khoản lợi nhuận từ đầu tư hoặc lợi nhuận cao mà ít rủi ro, hãy đề phòng!
• Hãy cảnh báo khi có những người quảng bá mà không cung cấp giải thích rõ ràng về hoạt động kinh doanh, đầu tư, hoặc từ chối cung cấp thông tin chi tiết bằng văn bản. Nếu họ từ chối giải thích vì “quá phức tạp” hoặc “không cần phải lo lắng”, đó có thể là dấu hiệu cảnh báo về lừa đảo. Quan trọng nhất là phải hiểu rõ về đầu tư của mình và cách nó hoạt động.
• Yêu cầu thông tin chi tiết, bằng văn bản, về công ty, nhân viên tư vấn, hồ sơ tài chính của công ty, chi phí đầu tư, giá trị thị trường, thị trường hiện tại và tiềm năng. Nếu có điều gì bạn không hiểu với đầu tư, yêu cầu giải thích rõ ràng. Mọi cam kết, bảo hành hoặc quy định hoàn trả phải được ghi lại bằng văn bản.
• Hiểu rõ về bản chất của kinh doanh và đầu tư, tỷ lệ thành công và rủi ro là quan trọng. Kiểm tra và đánh giá báo cáo hàng năm, kiểm toán, và báo cáo tài chính. Thực hiện thẩm định, kiểm tra lý lịch, và tìm kiếm trực tuyến về đầu tư và những người liên quan.
• Nếu phát hiện đã rơi vào mô hình Ponzi, hãy dừng đầu tư ngay lập tức và rút tiền sớm nhất có thể. Cảnh báo gia đình và bạn bè để họ không trở thành nạn nhân tiếp theo. Cần duy trì tinh thần cảnh báo đối với các kế hoạch đầu tư hứa chắc lợi nhuận cao mà không đòi hỏi công việc. Nâng cao khả năng lọc thông tin để giảm thiểu rủi ro đầu tư tài chính trong môi trường pháp lý không hoàn hảo.

7. Mô hình đa cấp kim tự tháp tương tự Ponzi

Mô hình đa cấp kim tự tháp là một phiên bản biến đổi của mô hình Ponzi, cũng hoạt động theo hình thức cấp bậc, trong đó những người tham gia sau đó “hồi lợi” cho những người tham gia trước đó. Tuy nhiên, có một số sự khác biệt nhất định:

Trong mô hình Ponzi, người chủ mưu thường đóng vai trò trung tâm, tương tác với tất cả các thành viên. Ngược lại, trong mô hình kim tự tháp, hệ thống được tổ chức thành nhiều nhánh nhỏ, trong đó những người cùng một nhánh có thể trực tiếp liên lạc với nhau, trong khi những người thuộc các nhánh khác có thể không biết đến nhau.

Số lượng người tham gia trong mô hình Ponzi thường ít hơn, thường là những người có điều kiện tài chính tương đối khá. Ngược lại, mô hình kim tự tháp yêu cầu sự tham gia của một lượng lớn người, gia tăng theo cấp số nhân để chi trả cho những người tham gia trước đó.

8. Các vụ lừa đảo liên quan đến mô hình Ponzi

Tại Việt Nam, những trường hợp lừa đảo theo mô hình Ponzi chỉ mới xuất hiện sau năm 2000, phát triển mạnh mẽ trong khoảng thời gian từ 2010 đến 2020 và sau đó đã bị “tẩy chay” trong vài năm gần đây. Mặc dù vậy, trên thế giới, đã có nhiều sự kiện lừa đảo quỹ quy mô lớn xuất hiện từ cuối thế kỷ 19.

William Miller

William Miller, một người làm thư viện tại Brooklyn (New York, Mỹ), đã thành lập Franklin Syndicate vào năm 1899, một công ty đầu tư. Ông ta mời gọi nhà đầu tư với cam kết lợi suất lên đến 10% mỗi tuần, tương đương với 520% mỗi năm. Do đó, William Miller được biết đến với biệt danh “520%”.

Với mức lãi suất ấn tượng và sự thuyết phục tài tình, ông Miller đã thu hút một lượng lớn nhà đầu tư vào công ty của mình bằng cách tuyên bố rằng ông có bí quyết để hiểu rõ về hoạt động kinh doanh của các công ty thành công. Số tiền ông ta lừa đảo lên đến 1 triệu USD. Cuối cùng, khi vụ án bung lụa, William Miller bị kết án 10 năm tù, nhưng chỉ thực tế phải ngồi tù 5 năm.

Lou Pearlman

Lou Pearlman, nhà sáng lập Backstreet Boys và NSYNC, đã đánh dấu sự nổi tiếng toàn cầu của mình vào cuối thập kỷ 90. Ông thành lập một công ty giả mạo có tên Dịch vụ Du lịch xuyên lục địa và sau đó thực hiện những hành vi gian lận thuế, làm giả số liệu kinh doanh, và vé VIP cho các buổi biểu diễn của cả hai nhóm nhạc để đánh lừa nhà đầu tư mua cổ phiếu của công ty.

Mưu mô của ông rất tinh vi, kể cả việc tạo ra một chi nhánh ngân hàng giả ở Đức để lừa qua mặt nhà đầu tư. Hơn 1000 nhà đầu tư cá nhân, thậm chí có các tổ chức lớn như Bank of America hay Washington Mutual, đã rơi vào bẫy với những lời hứa về lãi suất cao. Số tiền từ những người đầu tư mới được sử dụng để trả lãi cho những người đầu tư cũ, tạo nên một chuỗi lừa đảo kéo dài tới 20 năm, mang lại cho Lou Pearlman khoản lợi nhuận khổng lồ lên đến 300 triệu USD.

Các công tố viên đã phải đối mặt với nhiều thách thức và mất tới 3 năm từ 2003 đến 2006 để thu thập đủ bằng chứng để buộc tội Lou Pearlman. Cuối cùng, vào năm 2007, ông đã bị bắt và sau đó bị kết án 25 năm tù.

Bernard Madoff

Sau ngày đen tối thứ hai của năm 1987, Bernard Madoff, người từng là Chủ tịch sàn chứng khoán Nasdaq (Mỹ), đã mời gọi các nhà đầu tư tham gia vào quỹ đầu tư của mình. Ông ta cam kết mức lợi nhuận trung bình hàng năm là 10,5%, và có thể rút tiền bất cứ lúc nào.

Với uy tín và vị thế tại Wall Street cùng mức lãi suất không thể tin được, Bernard Madoff dễ dàng thu hút nhiều nhà đầu tư tham gia. Đáng chú ý, danh sách những người tham gia không chỉ bao gồm cá nhân mà còn có các tổ chức từ thiện, trường đại học và các ngân hàng lớn như HSBC, Ngân hàng Hoàng gia Scotland và Ngân hàng Nomura.

Phi vụ này kéo dài suốt hơn 20 năm. Đến năm 2008, khi cuộc khủng hoảng kinh tế tại Mỹ bùng nổ, nhiều nhà đầu tư bắt đầu đòi rút tiền hàng loạt, và trò lừa dối của Bernard Madoff mới được phát hiện. Lúc đó, số tiền lừa đảo đã lên đến 65 tỷ USD. Bernard Madoff bị bắt giữ và kết án 150 năm tù.

Tom Petters

Tom Petters trước đây là Giám đốc điều hành và Chủ tịch của Tập đoàn Petters Group Worldwide. Ông và đồng phạm đã thu hút nhiều nhà đầu tư bằng cách huy động vốn để mua các thiết bị điện tử, sau đó bán chúng cho các doanh nghiệp bán lẻ. Tuy nhiên, số tiền thu được không được sử dụng để mua hàng hóa mà thay vào đó được Tom sử dụng cho mục đích kinh doanh cá nhân, chi tiêu cá nhân và để trả lãi cho các nhà đầu tư khác.

Vào năm 2008, Deanna Coleman giữ chức vụ Phó Chủ tịch của công ty và là đồng lõa với Tom trong chuỗi hành vi lừa đảo kéo dài suốt 10 năm. Sự thật này đã được phát hiện vào năm 2010, khi Tom Petters bị kết án 50 năm tù với cáo buộc lừa đảo và rửa tiền, gây thiệt hại lên đến 3,65 tỷ USD.

Trên đây là những thông tin quan trọng về mô hình Ponzi mà Giavang.com.vn muốn chia sẻ với độc giả. Đây là một hình thức lừa đảo có tổ chức và rất chuyên nghiệp. Do đó, những nhà đầu tư cần phải cực kỳ cảnh báo để tránh rơi vào “bẫy” của những kẻ lừa đảo, có thể gây thiệt hại nặng nề về tài chính.