Rủi ro lãi suất là gì? Cách hạn chế rủi ro lãi suất

Đối với lĩnh vực ngân hàng, rủi ro lãi suất là một nguy cơ đặc biệt và không thể loại bỏ. Tuy nhiên, thông qua sự hiểu biết về nguyên nhân hình thành, các ngân hàng thương mại luôn đưa ra các giải pháp để kiểm soát rủi ro này ở mức độ thích hợp. Hãy cùng Giavang.com.vn tìm hiểu về khái niệm rủi ro lãi suất là gì và các thông tin liên quan thông trong bài viết dưới đây nhé!

1. Rủi ro lãi suất là gì?

Rủi ro lãi suất (Interest Rate Risk) là một nguy cơ mà mọi tổ chức, từ doanh nghiệp, ngân hàng đến nhà đầu tư đều phải đối mặt. Điều này liên quan đến sự biến động của lãi suất, có thể làm giảm lợi nhuận của doanh nghiệp hoặc giảm nguồn tiền cho vay của các tổ chức tài chính.

Đối với những nhà đầu tư và doanh nghiệp phải vay vốn để kinh doanh, tăng lãi suất là một rủi ro đáng chú ý, vì nó có thể trực tiếp làm giảm lợi nhuận và thậm chí dẫn đến thua lỗ.

Trong khi đó, đối với ngân hàng và tổ chức tài chính cho vay, giảm lãi suất thị trường sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến hoạt động kinh doanh, giảm tính cạnh tranh so với các đơn vị khác trong ngành.

Mỗi loại rủi ro mang đặc điểm và tính chất riêng biệt, phụ thuộc vào cấu trúc về kỳ hạn giữa tài sản và nợ.

Ngân hàng sẽ đối mặt với rủi ro tái tài trợ nếu thời hạn cho vay lớn hơn thời hạn nguồn vốn huy động. Ví dụ, nếu ngân hàng cho vay 50 tỷ với lãi suất 6% trong 1 năm và 50 tỷ với lãi suất 7% trong 2 năm, mà nguồn vốn được huy động từ thị trường liên ngân hàng với lãi suất 4% (1 năm) và 5% (2 năm).

Nếu lãi suất thay đổi, chênh lệch lãi suất sẽ tăng, ảnh hưởng đến lợi nhuận hoặc có thể gây thua lỗ cho ngân hàng.

Ngân hàng sẽ đối mặt với rủi ro tái đầu tư nếu thời hạn cho vay ngắn hơn thời hạn nguồn vốn huy động. Ví dụ, nếu ngân hàng vay 100 tỷ trong 2 năm với lãi suất là 5%, và nhận được chênh lệch lãi suất từ khoản vay 1 năm và 2 năm.

Nếu lãi suất cho vay tăng, ngân hàng có lợi, ngược lại, khi lãi suất giảm xuống thấp hơn lãi suất từ nguồn huy động, có thể dẫn đến tình trạng thua lỗ.

2. Nguyên nhân dẫn đến rủi ro lãi suất

Để giảm thiểu rủi ro, việc hiểu đúng nguyên nhân có thể gây ra rủi ro lãi suất là quan trọng. Rủi ro này xuất hiện khi có sự không phù hợp giữa kỳ hạn của nguồn và tài sản, hoặc khi lãi suất thị trường biến động không đồng đều so với dự kiến của ngân hàng và sự không phù hợp giữa nguồn và tài sản. Điều này giúp giảm thiểu rủi ro và tăng cường quản lý tài chính.

Sự biến động của lãi suất thị trường

Lãi suất đóng vai trò quan trọng trong thị trường tài chính và có khả năng thay đổi theo thời gian. Sự biến động của lãi suất có thể ảnh hưởng đến giá trị thị trường của tài sản và nợ, làm cho chúng trở nên nhạy cảm với sự thay đổi trong lãi suất. Điều này gây ra rủi ro tái định giá do ảnh hưởng của lãi suất.

Sự mất cân đối về kỳ hạn giữa nguồn vốn và tài sản

Thông thường, các ngân hàng thường phân loại tài sản và nguồn vốn thành hai loại: loại nhạy cảm với lãi suất và loại ít nhạy cảm với lãi suất. Đối với mỗi loại, ngân hàng sẽ áp dụng lãi suất phù hợp để đảm bảo duy trì lợi nhuận trong tương lai.

Tuy nhiên, việc này không đảm bảo sự phù hợp tuyệt đối, vì kỳ hạn thường do quyết định của người vay và người gửi tiền, dẫn đến ảnh hưởng từ dự đoán về biến động lãi suất trong tương lai. Nếu khách hàng lựa chọn lãi suất cố định để dự đoán chi phí, ngân hàng thường chia nhỏ kỳ hạn để giảm thiểu rủi ro lãi suất.

Rủi ro lãi suất có thể xuất hiện khi ngân hàng huy động vốn ngắn hạn nhưng lại cho vay theo kỳ hạn dài, do lãi suất huy động có thể tăng hoặc lãi suất cho vay giảm.

Nguy cơ rủi ro cũng nảy sinh khi ngân hàng sử dụng vốn huy động dài hạn để cho vay ngắn hạn, nếu lãi suất cho vay tăng trong khi lãi suất huy động không thay đổi.

Mối quan hệ cung – cầu tín dụng ảnh hưởng đến biến động lãi suất trên thị trường, khiến cho ngân hàng và tổ chức tài chính khó kiểm soát xu hướng và mức độ biến động với xác suất rủi ro tiềm ẩn.

Sự chênh lệch giữa lãi suất huy động và lãi suất cho vay cũng là nguyên nhân gây rủi ro lãi suất đối với ngân hàng. Nếu ngân hàng huy động tiền gửi với lãi suất biến động và cho vay với lãi suất cố định, khi lãi suất huy động tăng, chi phí tăng làm giảm lợi nhuận ngân hàng – đây được coi là một rủi ro. Sử dụng lãi suất cố định trong hợp đồng tín dụng cũng có thể tiềm ẩn nguy cơ rủi ro về lãi suất, đặc biệt là đối với khoản vay dài hạn.

Đầu tư cổ phiếu trái phiếu và các giấy tờ có giá với kỳ hạn dài

Nhà đầu tư trong lĩnh vực trái phiếu, đặc biệt là trái phiếu dài hạn, thường phải đối mặt trực tiếp với ảnh hưởng của biến động lãi suất.

Ví dụ, nếu bạn đầu tư vào một trái phiếu với giá 100 triệu đồng trong thời gian 20 năm với lãi suất cố định là 6%, bạn sẽ nhận được 6 triệu tiền lãi mỗi năm cho đến khi trái phiếu đáo hạn.

Tuy nhiên, nếu lãi suất thị trường tăng lên 6.5%, và doanh nghiệp phát hành trái phiếu mới với lãi suất 6.5% để thu hút nhà đầu tư, những nhà đầu tư mới sẽ hưởng lãi suất 6.5%, trong khi những nhà đầu tư cũ vẫn chỉ nhận được lãi suất 6% cho đến khi trái phiếu đáo hạn. Nếu giữ nguyên, họ sẽ phải chấp nhận tỷ lệ lãi suất thấp hơn, và nếu bán trước khi đáo hạn, giá trái phiếu có thể giảm do lợi nhuận giảm sút.

Đối với nhà đầu tư cổ phiếu, rủi ro từ biến động lãi suất có ảnh hưởng ít hơn, nhưng vẫn không thể hoàn toàn loại bỏ. Thông thường, doanh nghiệp sẽ vay vốn để phát triển kinh doanh; tuy nhiên, khi lãi suất vay tăng, chi phí vay cũng tăng, làm giảm lợi nhuận từ hoạt động kinh doanh, dẫn đến giảm giá cổ phiếu.

Một số nguyên nhân khách quan khác

Ngoài những lý do đã nêu, rủi ro về lãi suất cũng có thể phát sinh từ các yếu tố về mặt khách quan như tình hình kinh tế và thị trường tài chính, chính sách tiền tệ của ngân hàng trung ương, chính sách thuế, các quy định của Chính phủ, sự thay đổi trong công nghệ, hoặc những sự kiện bất ngờ có thể xảy ra.

3. Các loại rủi ro lãi suất phổ biến

Rủi ro lãi suất ngân hàng

Nếu có sự chênh lệch không hợp lý giữa lãi suất huy động và lãi suất cho vay, ngân hàng hoặc các tổ chức cho vay có thể phải đối mặt với rủi ro về lãi suất. Khi lãi suất tăng, chi phí huy động tiền cũng tăng lên. Trong trường hợp lãi suất của khoản vay không thay đổi, lợi nhuận sẽ giảm, đồng thời ngân hàng sẽ phải đối mặt với các nguy cơ rủi ro liên quan.

Rủi ro lãi suất trái phiếu

Nếu bạn đã có kinh nghiệm đầu tư vào trái phiếu, thì việc lãi suất tăng dẫn đến giảm giá trái phiếu không phải là điều mới lạ. Điều này xuất phát từ tình trạng rủi ro lãi suất trong quá trình đầu tư vào trái phiếu, đặc biệt là trái phiếu có thời hạn dài và khả năng thanh khoản không cao.

Rủi ro hiển nhiên

Rủi ro hiển nhiên là một loại rủi ro không thể tránh khỏi, xuất hiện do sự biến động của đường cong lãi suất, khi các kỳ hạn của nguồn tiền và khoản vay thường có xu hướng thay đổi một cách đồng đều.

Rủi ro cơ bản

Khi mức độ biến động của lãi suất không đồng đều, đặc biệt là giữa các cơ sở tài chính cho vay và tài chính đi vay, sẽ xuất hiện nguy cơ rủi ro. Điều này xảy ra khi các cơ sở này đặt trên các cơ sở lãi suất khác nhau và khiến cho rủi ro về lãi suất cơ bản tăng lên.

Rủi ro đường cong lợi suất

Rủi ro này xuất hiện khi hình dạng của đường cong lợi suất thay đổi, đặc biệt là khi đường cong lợi suất trở nên đảo ngược. Điều này xảy ra khi lãi suất của các kỳ hạn ngắn cao hơn so với lãi suất của các kỳ hạn dài. Khi tình trạng này xảy ra, những người đầu tư sẽ đối mặt với nguy cơ mất tiền.

Rủi ro giảm thu nhập

Lãi suất thị trường biến động là một yếu tố gây rủi ro làm giảm thu nhập từ lãi ròng. Sự biến động này tác động đến chi phí huy động vốn và lượng lãi từ các khoản vay, tạo ra biến động không lợi và ảnh hưởng đến nguồn thu nhập của ngân hàng.

Rủi ro giảm giá trị tài sản

Rủi ro giảm giá trị tài sản là tình trạng mà giá trị của tài sản có thể giảm, đồng thời tác động đối với giá trị của tài sản nợ của ngân hàng theo các hướng khác nhau. Điều này dẫn đến việc giá thị trường của vốn chủ sở hữu thay đổi theo chiều hướng giảm.

4. Cách hạn chế và khắc phục rủi ro lãi suất

Cách hạn chế rủi ro lãi suất đối với ngân hàng

Ngân hàng không thể loại bỏ hoàn toàn rủi ro về lãi suất mà chỉ có thể giảm thiểu tổn thất và kiểm soát rủi ro ở mức chấp nhận được. Theo kinh nghiệm quản lý rủi ro lãi suất ở các quốc gia khác, ngân hàng cần mua bảo hiểm rủi ro để chuyển toàn bộ rủi ro cho cơ quan bảo hiểm chuyên nghiệp, thực hiện các biện pháp về cho vay ngắn hạn để linh hoạt điều chỉnh lãi suất theo thị trường.

Ngoài ra, ngân hàng cũng cần thực hiện chiến lược chủ động trong quản lý rủi ro lãi suất: Dự báo chiều hướng thay đổi lãi suất giúp ngân hàng linh hoạt điều chỉnh khe hở nhạy cảm với lãi suất và kỳ hạn một cách hợp lý. Các phương tiện bảo hiểm lãi suất như hợp đồng tương lai, quyền chọn, hoán đổi, hợp đồng kỳ hạn cũng có thể được sử dụng.

Cách hạn chế rủi ro đối với nhà đầu tư

Đối với những người đầu tư, rủi ro lãi suất thường được coi là một phần không thể tránh khỏi trong thị trường tài chính. Điều này có nghĩa là không thể loại bỏ hoàn toàn khỏi danh sách rủi ro, mà chỉ có thể kiểm soát chúng trong phạm vi chấp nhận được. Để giảm thiểu tác động tiêu cực đối với giá trị tài sản trong tương lai, có những phương pháp nhất định mà nhà đầu tư có thể áp dụng:

• Đa dạng hóa cơ sở đầu tư: Không nên đặt toàn bộ vốn đầu tư vào một loại tài sản duy nhất. Thay vào đó, quan trọng để xây dựng một danh mục đầu tư phong phú, bao gồm cổ phiếu, trái phiếu và nhiều loại giấy tờ có giá trị khác nhau. Điều này có thể bao gồm cả các đầu tư có kỳ hạn ngắn, dài hạn và cổ phiếu của nhiều công ty khác nhau.
• Tập trung vào tài sản có tính thanh khoản cao: Nhà đầu tư nên tập trung vào những tài sản có khả năng chuyển đổi dễ dàng thành tiền mặt. Điều này giúp khi thị trường trở nên biến động tiêu cực, họ có thể dễ dàng bán những loại tài sản này để giảm thiểu rủi ro xuống mức thấp nhất.

5. Các yếu tố phản ánh rủi ro về lãi suất

Khe hở lãi suất

Khe hở lãi suất là một yếu tố quan trọng phản ánh rủi ro trong hoạt động ngân hàng, được hình thành dựa trên sự chênh lệch giữa nguồn tiền và tài sản, hay sự chênh lệch giữa lãi suất huy động và lãi suất cho vay. Đây là một chỉ số quản lý rủi ro mà các nhà quản lý sử dụng để kiểm soát lợi nhuận khi có sự thay đổi trong lãi suất.

Ví dụ: Nếu một ngân hàng cho vay 100 triệu đồng với lãi suất 10%/năm và đồng thời có một khoản tiền gửi 50 triệu với lãi suất 5%, khe hở lãi suất là 5%. Nếu lãi suất cho vay tăng lên 11%, khe hở lãi suất mở rộng thành 6%, dẫn đến tăng lợi nhuận. Ngược lại, nếu lãi suất giảm xuống 9%, khe hở lãi suất thu hẹp lại còn 4%, gây giảm lợi nhuận.

Sự thay đổi của lãi suất thị trường

Lãi suất thị trường biến động có thể tạo ra sự không cân bằng giữa chi phí thu hút vốn và thu nhập từ việc cung cấp các khoản vay, ảnh hưởng đến hiệu suất kinh doanh của ngân hàng. Nếu khoảng cách lãi suất được duy trì ổn định, ngân hàng có khả năng dự đoán được mức lãi suất trong tương lai. Khoảng cách lãi suất dương đồng nghĩa với việc tăng cùng tỷ lệ giữa nguồn vốn thu hút và tiền cho vay, mang lại lợi ích cho ngân hàng. Tuy nhiên, nếu khoảng cách lãi suất là âm, sự chênh lệch sẽ giảm và ngân hàng sẽ phải đối mặt với giảm thu nhập.

Trong bài viết này, chúng ta đã tìm hiểu về khái niệm rủi ro lãi suất là gì, bao gồm các loại rủi ro phổ biến và cách khắc phục chúng. Hy vọng rằng thông tin mà Giavang.com.vn đã chia sẻ có thể giúp các bạn đưa ra các quyết định kinh doanh có hiệu suất và bền vững. Đừng quên theo dõi trang của chúng tôi để cập nhật những bài viết mới nhất về lĩnh vực tài chính và ngân hàng nhé!